خاموت چیست؟ با مدل هایی از خاموت و شیوه های استفاده از آن آشنا شوید؟
خاموت، نوعی میلگرد می باشد که در بتن‌های به کار رفته در ستون‌ها و تیرها، به جهت جلوگیری از ترک خوردگی، حفظ شکل بتن و بالا رفتن مقاومت، استفاده خواهد شود. بهره گیری از این محصول فولادی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد؛ زیرا آخرین خط دفاعیِ سازه در برابر زلزله بوده و می‌تواند مانع ریزش سازه در اثر تغییر حالت ستون‌ها یا تیرهای بتنی گردد. میلگردهای به کار رفته در آرماتوربندی یا (بتن آرمه) به دو دسته طبقه بندی می شود. میلگرد طولی که در طول بتن قرار می گیرد و میلگرد عرضی که در فواصل مشخص در عرض بتن و به شکل عمودی یا مورب، دور میلگرد طولی قرار خواهد گرفت.
آنچه در این مقاله می‌خوانید
آیا اصطلاح خاموت را شنیده اید؟ خاموت چیست و چه کاربردی در صنعت ساخت و ساز دارد؟ خاموت ها جزو کدام دسته قرار می گیرند؟ در حقیقت خاموت‌ها قاب‌هایی می باشند که از میلگرد فولادی با مقاومت بالا تولید می شوند. این میلگردها، به کمک نوعی ماشین خم گشته و به یک قفس آرماتور تبدیل خواهد شد.
خاموت به عنوان آرماتور عرضی که عمود بر آرماتور طول می باشد، در طول ستون های بتنی قرار خواهد گرفت. بسته به کاربرد، آن ها در انواع مختلفی تولید می‌شوند. خاموت ها، از بتن حمایت نموده و آن را در یک شکل نگهداری می کنند. قیمت خاموت بسته به مدل میلگرد و مقداری که در آن کاربرد دارد، تفاوت دارد.
خاموت چیست؟
خاموت نوعی حلقه بسته از میلگرد بوده که به منظور نگهداری میلگردهای اصلی در ساختار بتن به کار می رود. به بیانی، به خاموت ها، میلگرد عرضی نیز می گویند. در ستونی بتنی، وظیفه خاموت حمایت میلگردهای اصلی در برابر لرزش می باشد. زمانی که در تیرآهن به کاررفته قرار می گیرد، این حلقه‌ها به عنوان میلگرد عرضی یا متقاطع مشهور اند؛ چرا که از مقاومت برشی جلوگیری خواهد کرد. بسته به مدل طراحی و شکل اجزای تحمل بار، شکل خاموت می‌تواند متفاوت باشد که شامل مدور، چند ضلعی و خاموت U شکل و غیره می گردند. با این وجود، شکل معمولی به کار رفته در سازه معمولی، مستطیل یا مربع می باشد. اندازه خاموت با توجه به کاربرد آن تغییر پیدا خواهد کرد.
خاموت از انواع میلگرد بوده که میلگردها را بر اساس کاربرد و شکل ظاهری به دسته‌های گوناگونی تقسیم می گردند که هر کدام در صنعت ساختمان کاربرد خاص خود را دارند. با انواع میلگرد و کاربردهای آن بیشتر آشنا شوید.
خاموت چه نوع میلگردی می باشد؟
همان طور که در متن انواع میلگرد گفته شد، سایزها و انواع گوناگونی دارند. جنس میلگرد طولی از مدل A2 ،A3 و یا A4 بوده و جنس میلگرد عرضی از مدل A1 و A2 بوده که به طور معمول در سایزهای 8، 10 و 12 می باشد. به علت قابلیت انعطاف‌پذیری بالای میلگرد آجدار A2 نسبت به دیگر میلگردها، از آن در تولید خاموت استفاده می گردد.
اهمیت خاموت در ساختار بتن چیست؟
بتن ریزی به منظور ساخت ستون های اصلی ساختمان امری رایج در هر ساخت و ساز به حساب می آید. خاموت ها در ساختار این بتن به دور میلگردهای عمودی قرار می گیرند و علاوه بر استحکام قسمتی به بتن، در تقویت ستون های سازه نیز نقش دارند.
نقش خاموت در ستون چیست؟
ستون های بتنی را با افزودن خاموت می توان قوی تر ساخت. وظیفه ی خاموت افزودن قدرت به ستون‌های بتنی می باشد. اگرچه بتن خودش قوی می باشد، اما با میلگردهای فولادی که در طول آن به کار می رود، قوی تر نیز خواهد شد. به منظور اطمینان از اینکه این ماده مرکب تا حد امکان قوی می باشد، مهندسین از فولاد ضد زنگ به منظور ساخت خاموت استفاده می کنند. این کار به استحکام بتن مخلوط در مواجه با شکست کمک می کند. با توجه به نقش خاموت در تیرآهن و بتن لازم می باشد که در خرید این مقطع فولادی اطلاعات بیشتری داشته باشید.
خاموت بیشتر همراه با میلگرد فولادی به کار می رود. این میلگرد در داخل قالب قرار می گیرد، به صورتی که وقتی درون آن ریخته می‌شود، میلگردها به عنوان استخوان های فولادی بتن شناخته می شوند. میلگردها به وسیله ی خاموت در یک جا قرار می گیرند. وجود خاموت در ساختار ستون تضمین می نماید که میلگرد در حالت عمودی با سطح زمین تثبیت گردد و حداکثر مقدار استحکام را به ستونی که در آن قرار دارد، می‌دهد.
کاربرد خاموت در صنعت چیست؟
در ادامه این قسمت، به نکات قابل توجهی پیرامون اینکه چرا در صنایع ساختمان سازی از خاموت استفاده می‌شود، اشاره خواهد شد. همان‌طور که گفتیم، از خاموت به منظور نگهداری میلگردهای اصلی در ساختار بتن استفاده می گردد. بدین صورت سبب بالا رفتن مقاومت کلی و تقویت ساختمان یا سازه می گردد.
بالا رفتن مقاومت فشاری ستون:
خاموت ها مقاومتی را فراهم می‌کنند که از استحکام مهم تر می باشد. بتن و میلگرد، باری که از بالا به روی ستون وارد می گردد را تحمل می نمایند. از خاموت ها در تیرآهن‌ها نیز به کار می‌رود. در حقیقت نقش خاموت در تیرآهن، در استحکام بخشی به ستون می باشد.
بهبود انعطاف‌پذیری ستون:
خاموت ها مانع از شکسته شدن ستون‌ها می گردند و از این طریق به بهبود انعطاف‌پذیری آن‌ها کمک خواهند کرد.
جلوگیری از خم شدن میلگرد در بتن:
خاموت در طول میلگردهای اصلی، در برابر نیروی برشی مقاومت نموده و از خمش میلگردها جلوگیری به عمل می آورد.
جلوگیری از حرکت میلگرد در زمان بتن‌ریزی:
در زمان ساختن ستون، ابتدا میلگردهای اصلی قرار می گیرند و سپس بتن را می ریزند. به همین جهت امکان دارد میلگردها از جای خود حرکت نمایند. به کارگیری خاموت در ساختار ستون، میلگردها را محکم نگه داشته و از حرکت میلگردها جلوگیری می نماید.
بهبود عملکرد میلگرد در ستون:
میلگردها به تنهایی امکان دارد نتوانند همه ی نیروی وارد بر ستون را تحمل نمایند. به همین جهت از خاموت استفاده می گردد. جالب است بدانید که خاموت‌ها مثل تاندون عمل می نمایند. بدین شیوه که هنگامی که فشار و پیچش وجود دارد، همه چیز را با یکدیگر نگه می‌دارند.
انواع خاموت
خاموت ها بر طبق تغییر در سطح مقطع ستون‌ها، تعداد میلگردهای طولی و ظرفیت تحمل بار طراحی گشته‌اند.
انواع خاموت های اصلی:
- اول، خاموت سنتی یا ساده.
- دوم، خاموت مهندسی.
- سوم، خاموت مارپیچ.
- چهام، خاموت سلولار.
- پنجم، خاموت ربات.
- ششم، خاموت تنگ بسته یا خاموت حلقه بسته.
- هفتم، خاموت تنگ باز یا خاموت حلقه باز.
خاموت سنتی یا خاموت ساده
این خاموت ها از مهم‌ترین و پرکاربردترین نوع خاموت در ساخت‌وساز به شمار می‌روند. از مشخصه‌های اصلی خاموت می توان به سطح مقطع مربع شکل و وجود زاویه 90 درجه در گوشه‌ها، سنتی می باشد. خاموت ساده به وسیله اهرم و به شکل دستی قابل تولید است. خاموت های سنتی یا ساده نوعی خاموت معمولی به حساب می آیند.
خاموت مهندسی
خاموت مهندسی مشابه با خاموت ساده یا سنتی، بر طبق نوع خمش تعریف می گردد. در خاموت مهندسی، زاویه خمش میلگرد بین ۴۵ یا ۱۳۵ درجه می باشد؛ اما همانند خاموت ساده، سطح مقطع مربعی دارد.
خاموت مارپیچ
خاموت مارپیچ در حقیقت میلگردی می باشد که به شکل مارپیچی به دور یک سری میلگردهای طولی پیچیده شده است. به منظور تولید انواع خاموت مارپیچ از دستگاه CNC و قالب‌های گوناگون به کار می رود.
خاموت سلولار
این خاموت، پیشرفته‌ترین و جدیدترین نوع از انواع خاموت ها بوده که مطابق با استاندارد Pi-SYSTEM تولید می‌شود. مزایای استفاده از خاموت سلولار در جبران ضعف استحکام کششی میلگردهای طولی در زمان تنش‌هایی مثل زلزله و جلوگیری از خمش آن‌هاست. درنتیجه، استحکام بیشتری را برای بتن هدیه می آورند.
خاموت ربات
خاموت ربات بسیار مشابه با خاموت مارپیچ می باشد. اما وجود مقطعی مربع شکل در یک گوشه آن، خاموت ربات را از خاموت مارپیچ متمایز خواهد کرد. این خاموت نیز به وسیله ی دستگاه CNC به تولید می‌رسد.
خاموت تنگ بسته
دسته بندی خاموت ها از نظر شکل ظاهری مقطع، آن‌ها را به دو مدل رایج خاموت تنگ بسته و خاموت تنگ باز تقسیم می نماید. خاموت های تنگ بسته بیشتر برای تحمل نیروهای پیچشی به کار می‌روند. در مواقعی که قرار است تیرهای بتن مقادیر زیادی از نیروهای پیچشی را تحمل نمایند، بهره گیری از خاموت تنگ بسته در اولویت است. به خاموت تنگ بسته، خاموت حلقه بسته نیز می گویند.خاموت تنگ بسته به منظور مقاومت در برابر نیروی برشی و پیچشی بر اساس تعداد شاخه‌ها در بخش هایی که فشار نیروی پیچشی زیادتر می باشد، مورد استفاده قرار خواهد گرفت. نکته‌ی مهم این است که قسمت انتهایی این محصول، به منظور مقاومت بیشتر در مواجه با نیروهای وارده باید حداقل 135 درجه خم گردد.
خاموت تنگ باز
خاموت تنگ باز یا خاموت حلقه باز، خاموتی با سطح مقطع باز می باشد. این خاموت خود به سه شکل تقسیم بندی می شود:
- اول، قلاب یا تک شاخه.
- دوم، رکابی یا دو شاخه.
- سوم، چند شاخه.
کاربرد اصلی خاموت تنگ باز در مواجه با نیروی برشی بوده و در جایی که تأثیر نیروی پیچشی کمتر می باشد، می‌توان از آن استفاده کرد. خاموت u شکل که همان خاموت رکابی می باشد، در دسته خاموت های تنگ باز قرار دارد.
ضوابط استفاده از خاموت در ساختمان:
بر طبق مبحث نهم مقررات ملی ساختمان که مرتبط با طرح و اجرای ساختمان‌های بتن آرمه می باشد، به کارگیری خاموت ها شرایطی دارد که به شرح زیر می باشد:
اول، طول ناحیه بحرانی خاموت:
این طول باید از الزامات و حداقل ها پیروی کند. طول ناحیه بحرانی خاموت از یک ششم ارتفاع آزاد ستون کمتر نباشد. از جمله این شرایط:
- اول، بزرگ‌تر بودن طول بحرانی از ضلع بزرگ‌تر مقطع مستطیلی ستون.
- دوم، بزرگ تر بودن از قطر ستون.
- سوم، حداقل اندازه آن به مقدار ۴۵۰ میلی‌متر.
دوم، الزامات خاموت بسته شامل فاصله از ناحیه بحرانی:
فاصله خاموت ها در ناحیه بحرانی از ۲۴ برابر قطر خاموت نباید کمتر باشد. حداقل فاصله آن 300 میلی متر و اندازه آن حداقل 8 برابر قطر کوچک ترین میلگرد طولی باشد. ضمن این که، اندازه آن باید از نصف کوچک ترین ضلع مقطع ستون بیشتر باشد.
سوم، الزامات مرتبط با فاصله خاموت ها از نقاط فشاری:
این فاصله از ۳۶ برابر قطر میلگرد خاموت و ۱۲ برابر قطر کوچک ترین میلگرد طولی، نباید بیشتر باشد. حداکثر این فاصله، ۲۵۰ میلی متر بوده و از کوچک ترین بعد عضو فشاری هم باید کمتر باشد.
چهارم، خاموت کاری و نحوه چیدمان خاموت ها:
بر أساس مقررات ملی ساختمان، خاموت ها از نظر تعداد میلگردهای طولی، فاصله میان میلگردهای طولی و غیره به اشکال متفاوتی چیده می شوند. اولین قاعده، قرارگیری حداقل یک میلگرد طولی در هر گوشه از خاموت می باشد. ضمن این که، لازم است تا میلگردهای طولی به شکل یکی در میان خاموت وجود داشته باشد. در این صورت، به کارگیری میلگرد سنجاقی مناسب می باشد. نحوه خاموت کاری بر طبق فاصله میان میلگردهای طولی نیز تفاوت دارد.
شیوه ی به کارگیری از خاموت ها در مدل سازه:
خاموت‌ها به دو صورت رایج «تنگ باز» و «تنگ بسته» کاربرد دارند. بر این اساس، آرماتور عرضی تنگ باز، به سه طبقه بندی تک شاخه یا قلاب، دو شاخه یا رکابی و یا چند شاخه طبقه بندی می گردد. در بخش های گوناگون سازه، بر اساس مدل فشار می‌توان از اشکال مختلف این محصول فولادی استفاده نمود.
شیوه ی به کار گیری و چیدمان خاموت ها و میلگرد:
بر أساس آیین نامه، باید در هر گوشه‌ی خاموت، حداقل یک میلگرد طولی وجود داشته باشد. به همین جهت خاموت‌گذاری به این شکل است:
بر اساس آیین‌نامه، میلگردهای طولی باید یکی در میان خاموت داشته و مدل میلگردی که به منظور آن‌ها استفاده می گردد، «سنجاقی» می باشد.
نکات مهم در ارتباط با استفاده از خاموت:
علاوه بر مقررات ملی ساختمان در به کارگیری از خاموت، لازم است تا برخی اصول نیز رعایت گردند. عدم پایبندی به این اصول، می‌تواند سبب ایجاد مشکلات جدی گردد که در ادامه به شکل مختصر توضیح می دهیم:
- اول، به طور معمول، خاموت‌ها در فواصل 20 سانتیمتری از هم قرار داده می‌شوند.
- دوم، آرماتورهای عرضی یا همان خاموت، به کمک سیم آرماتوربندی باید به میلگردهای طولی بسته گردند.
- سوم، زمان عملیات خم‌سازی میلگرد به منظور تولید این محصول، دما باید از 5 درجه‌ی سانتی‌گراد بالاتر باشد.
- چهارم، همچنین، اگر که قصد خم نمودن مجدد آرماتورها را داشته باشید، باید به شکل سرد و با بهره گیری از دستگاه مکانیکی، (نه اهرم دستی) اقدام نمایید.